Uğurlu investisiya üçün ilk addımınız

• Forex – Banklararası Beynəlxalq Valyuta Bazarıdır.

  Forex – Banklararası Beynəlxalq Valyuta Bazarıdır. Termin Foreign Exchange sözlərinin birləşməsindən yaranıb. Amma söhbət hərfi mənada bazardan getmir. Forex Bazarı eyni zamanda həm bütün dünyanı əhatə edir, həm də heç bir konkret məkanda yerləşməyib. Sadəcə, dünyanın böyük bankları və digər iri maliyyə qurumları (onları bazarın operatorları, yaxud, marketmeykerlər adlandırırlar) öz aralarında xüsusi şəbəkə vasitəsilə müxtəlif ölkələrin valyutalarını mübadilə edirlər. Bu mübadilə çox nəhəng həcmdə baş verir: gündə 3 trilyon dollardan çox! Forex də elə budur: gündə 3 trilyon dollardan çox dövriyyəsi olan valyuta bazarı. Forex-i haradasa İnternetlə müqayisə etmək olar: o, var, fəaliyyət göstərir, amma konkret məkanı yoxdur, heç kimə məxsus deyil və heç kim onu idarə edə bilməz. 2-cü Dünya Müharibəsi başa çatandan sonra təkcə siyasət yox, maliyyə sahəsində də Yeni Dünya Düzəninın qurulması lazım idi. Buna yönəlmiş cəhdlər Siyasətdə BMT- nin yaranması ilə nəticələndisə, maliyyə sferasında Bretton-Vud sisteminin (Bretton Woods system) qurulması ilə sonuclandı. Həmin sistem 1944-cü il iyulun 1-dən 22-dək ABŞ-ın Nyu-Hempşir ştatında yerləşən Bretton-vud kurortunda keçirilən beynəlxalq konfransın nəticəsində yaradılmışdı. Bu gün hamının yaxşı tanıdığı Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF), Beynəlxalq Yenidənqurma və İnkişaf Bankı (BYİB) kimi təşkilatlar məhz həmin konfransın nəticəsində meydana çıxıblar. Buna görə, onları çox vaxt “Bretton-Vud institutları” adlandırırlar.

  Bretton-Vus razılaşması ABŞ dollarını qızıl ilə yanaşı dünyanın əsas tədavül vasitəsinə çevirdi. Bütün digər valyutaların məzənnəsi dollara nisbətdə təsbit olundu. Dolların kursu isə qızılla belə bir nisbətdə müəyyənləşdirildi: 1 troya unsiyası = 35 dollar. Nəticədə ABŞ köhnə rəqibi Britaniyanı sıxışdıraraq, dünyada valyuta hegemoniyası qazanmış oldu. Bununla da dolların qlobal valyutaya çevrilməsi rəsmiləşdi. Bu da təbii idi – həmin dövrdə II Dünya Mühaibəsindən ən çox qazanan dövlət ABŞ idi – dünyanın bütün qızıl ehtiyatının 70 faizinə məhz o nəzarət edirdi.

  60-cı illərin sonlarında dünyada qızıl balansı dəyişmişdi: Amerikanın ehtiyatları azalmış, “köhnə dünyada” isə əksinə, artmışdı. Nəticədə beynəlxalq dövriyyədə qızılla təmin olanmayan dollar kütləsi yaranmışdı. Dünyada ticarətin həcminin durmadan artması pul kütləsinin çoxalmasını tələb edirdi, amma yeni pulları dəyərlə təmin edəcək qədər qızıl hasil olunmurdu. ABŞ-ın ödəniş balansı kəskin şəkildə pisləşirdi. Qərbi Avropa və Yaponiyanın timsalında yeni maliyə mərkəzləri formalaşırdı. Bütün bunlar və bir sıra digər səbəblər gətirib 1967-ci ilin valyuta böhranına çıxarır. Artıq Bretton-Vud sisteminin dövrü bitmişdi: o, dünyadakı yeni reallıqlar şəraitində effektiv işləyə bilmirdi. Nəticədə 1971-ci ilin 15 avqustunda Amerika prezidenti Rişard Nikson dolların qızıla rəsmi məzənnə ilə dəyişdirilməsini müvəqqəti qadağan edir. Sonra dolların devalvasiyası başlayır: qızılın 1 troya unsiyasının qiyməti əvvəlcə 38, sonra 42 dollara qalxır.

  Niksonun 15 avqust 1971-ci il qərarı faktik olaraq qızıl-valyuta standartından imtina etmək idi. Bununla qızılın qiyməti azad bazarın ixtiyarına buraxıldı. Artıq getdikcə aydınlaşırdı ki, təsbit olunmuş valyuta kurslarından imtina etməyin vaxtıdır. 1973-cü il martın 16-da Yamayka adasında 20 inkişaf etmiş dövlətin qatıldığı konfransda yeni sistemin – Yamayka sisteminin əsası qoyuldu. Bu sistem valyutaların dəyərinin azad bazarda müəyyənləşdirilməsini nəzərdə tuturdu. Sonrakı 3 il ərzində yeni sistem bir qədər də təkmilləşdirildi və 1976-cı il yanvarın 8-də BVF-yə üzv ölkələrin maliyyə nazirlərinin Kinqston (Yamayka) sammitində Beynəlxalq Valyuta Bazarının – Forex-in yaradılması haqda qərar qəbul edildi. Yeni sistem valyutaların alıcılıq qabiliyyətinin qızılla müəyyənləşdirilməsi prinsipini ləğv etdi. Mərkəzi banklara valyutaları və qızılı əmtə kimi alıb-satmağa icazə verildi. Bununla da banklar, idxal və ixrac əməliyyatları ilə məşğul olan qurumlar müxtəlif fondlar və s. təşkilatlar valyuta bazarının iştirakçılarına çevrildilər. Mərkəzi Banklar milli valyutaların kursuna təkcə inzibati yox, həm də azad bazar metodları ilə müdaxilə etmək imkanı qazandılar. Daha likvid valyutaların kursu onlara olan tələb və təklifin səviyyəsi ilə müəyyənləşdirilməyə başladı. 1993-cü ildən Valyuta bazarında indiki şəkildə onlayn ticarət tətbiq olunmağa başladı.

• Foreks bazarında maddi əşyalarla yox valyutalarla ticarət aparılır. Burada bir valyuta digərinə nəzərən satılır və alınır. Foreks bazarının iştirakçıları aşağıdakılardır:

  • 1. Firmalar və fərdi şəxslər

  • 2. İnvestorlar

  • 3. Spekulyantlar

  • Foreks bazarında hər bir valyutanın öz təsviri vardır. Məsələn, avro EUR, ABŞ dolları USD və s. olaraq göstərilir. Bir valyuta başqa bir valyutaya nəzərən alınır və satılırsa onda valyuta məzənnəsi iki valyuta ilə təyin olunur. Bu təyinat valyuta cütlüyü adlanır və “/” işarəsinin köməkliyi ilə göstərilir. Məsələn avronun ABŞ dollarına olan məzənnəsi EUR/USD olaraq göstərilir. Aşağıdakı cədvəldə bəzi valyuta cütlükləri göstərilmişdir:

    

  • İndi isə qiymət barədə. Tutaq ki, EUR\USD valyuta cütlüyündə 1.25 qiyməti onu göstərir ki, 1 avro 1.25 ABŞ dollarına bərabərdir. Valyuta cütlüyündə qiymət artması və ya azalması anıayşları həmişə birinci valyutaya aid olur. Bu o deməkdir ki, məsələn EUR/USD cütlüyündə qiymət 1.25 – dən 1.30 – a yüksələrsə o zaman avro dəyər qazanıb və indi avro almaq ucun daha çox yanı 1.3$ tələb olunur. Və yaxud əksinə cütlüyün qiyməti 1.25 – dən 1.22 – yə düşərsə demək avro dəyər itirib və indi 1 avro almaq üçün 1.22$ tələb olunur. Nəticə olaraq yadda saxlayaq ki, cütlükdə bütün əməliyyatlar birinci valyuta ilə aparılır, ikinci valyuta isə qiyməti dəyişir. Foreksdə qiymətlər 0.0001 və ya 0.00001 olaraq yanı dörd rəqəmli və ya beş rəqəmli olaraq göstərilir. Məsələn, 1.2512 və ya 1.25121 olaraq. Müasir dövrdə demək olar ki, əksər brokerlər beş rəqəmli qiymətlərdən istifadə etdiklərinə görə biz də izahlarımızı bu tip üzərindən aparacağıq. Foreksdə qiymətin minimum dəyişməsi “punkt və ya point” adlanır. Məsələn, aşağıdakı qiymət dəyişməsinə baxaq:

  • 1.25121 – 1.25120 = 0.00001
  • 105.235 – 105.234 = 0.001

  • Burada, aldığımız 0.00001 və ya 0.001 1 punkt deməkdir. Valyuta cütlüklərinin hamısı olmasa da əksəriyyəti üçün 1 punkt 0.00001 və ya 0.001 olaraq götürülür. Valyuta kotirovkası bir valyutanın məzənnəsinin digərinə görə qanuni normalarla tənzimlənməsidir. Valyuta kotirovkasının 3 növü vardır:

    • 1. Birbaşa kotirovka – milli valyuta vahidinin digər xarici valyutaya görə miqdarı.

    • 2. Əks kotirovka – xarici valyuta vahidinin milli valyutaya görə miqdarı.

    • 3. Kross məzənnə - iki valyuta arasında məzənnə münasibətidir amma burada məzənnə 3 – cü valyuta nəzərən götürülür. Adətən, üçüncü valyuta olaraq ABŞ dolları götürülür ki, burada da dolların payı 80% təşkil edir.

    Valyuta cütlüyü valyuta kotirovkasının mətni şəkildə yazılışıdır. Bank və ya birja praktikasında valyuta cütlüyü aşağıdakı şəkildə göstərilir:

    

    Əsas valyuta həmişə sol tərəfdə yazılır. 1.22640 isə valyuta cütlüyünün dəyəridir və 1 avronun 1.22640$ - a bərabər olduğunu göstərir.

• Kriptovalyutaların yaranma tarixi və mənşəyi

• Dünyada iqtisadi sistemlərin təkamülü uzun əsrlər boyu inkişaf edib və hər mərhələdə yeni yanaşmalar ortaya çıxıb. Əvvəllər insanlar barter sistemi ilə ticarət edir, yəni malları və xidmətləri birbaşa dəyişirdilər. Bu yanaşmanın məhdudiyyətləri daha çevik vasitəyə – pula keçidin zəruriliyini ortaya çıxardı. Əvvəlcə metallar (qızıl və gümüş), daha sonra kağız pullar istifadə olundu və nəticədə maliyyə sistemi rəqəmsal bir dövrə qədəm qoydu. 20-ci əsrin sonlarında rəqəmsal texnologiyalar və internetin inkişafı iqtisadi sistemlərin növbəti mərhələsini formalaşdırdı. Əsasən 90-cı illərdə rəqəmsal ödəmə sistemləri, məsələn, PayPal, maliyyə əməliyyatlarını asanlaşdırmağa başladı. Lakin ənənəvi ödəmə sistemləri vasitəsilə əməliyyatlar üçün mərkəzləşdirilmiş banklara ehtiyac vardı ki, bu da müəyyən məhdudiyyətlər yaradırdı. İnsanlar arasında vasitəçiləri aradan qaldıracaq, daha sürətli və təhlükəsiz maliyyə sisteminə ehtiyac yaranmışdı. Bitcoin-in əsas məqsədi iki şəxs arasında vasitəçisiz, təhlükəsiz və anonim əməliyyatları mümkün etmək idi. Bu texnologiyanın arxasında dayanan əsas prinsip isə blokçeyn texnologiyası idi.

• 

  Kriptovalyutaların mənşəyi ənənəvi maliyyə sistemlərindəki məhdudiyyətlərlə bağlıdır. Ənənəvi sistemlər mərkəzləşdirilmiş strukturlar üzərində qurulmuşdur. Banklar və maliyyə institutları əməliyyatları idarə edən əsas vasitəçi rolunu oynayırdı. Lakin bu sistemlər bir çox çətinliklər təqdim edirdi: yüksək ödənişlər, əməliyyatların gecikməsi, şəffaflıq çatışmazlığı və hökumətlərin nəzarəti. 1960-cı illərdə və 70-ci illərin əvvəllərində kompüter texnologiyalarının inkişafı ilə birlikdə ilk rəqəmsal ödəmə sistemləri ortaya çıxmağa başladı. Bu sistemlər maliyyə əməliyyatlarını sürətləndirsə də, mərkəzləşdirilmiş quruluşlarını qorudu. 1980-ci illərdə isə rəqəmsal valyutaların ilkin versiyaları üzərində işlər aparılmağa başladı.
  DigiCash: İlk Addımlardan Biri 1990-cı illərdə kompüter alimi David Chaum tərəfindən yaradılan DigiCash, mərkəzləşdirilmiş sistemlərdən fərqli olaraq daha anonim və təhlükəsiz rəqəmsal ödənişləri təmin etməyə çalışırdı. DigiCash, rəqəmsal imzalar vasitəsilə istifadəçilərin əməliyyatlarını anonimləşdirirdi. Lakin bu texnologiya ticarət baxımından uğur qazanmadı, çünki o dövrdə geniş miqyasda qəbul olunmadı və iqtisadi strukturlar hələ də ənənəvi bank sistemlərinə əsaslanırdı.
  Bit Gold: Bitcoin-ə Yol Açan Fikir Kriptovalyutaların inkişafında mühüm mərhələ 1998-ci ildə Nick Szabo tərəfindən təklif edilən Bit Gold layihəsidir. Bit Gold, blockchain-ə bənzər bir sistemdən istifadə edərək, əməliyyatların izlənməsi və doğrulanmasını təmin etməyə çalışırdı. Bu sistem mərkəzləşdirilməmiş bir rəqəmsal aktiv yaradılması ideyasına əsaslanırdı. Szabo bu layihəni tam reallaşdıra bilməsə də, Bit Gold konsepsiyası sonralar Bitcoin-in inkişafına böyük təsir göstərdi.

• Blokçeyn texnologiyası

• Blokçeyn (Blockchain) texnologiyası kriptovalyutaların əsasında duran ən mühüm yeniliklərdən biridir. Blokçeyn nədir? Əsasən, blokçeyn ardıcıl olaraq birləşdirilən məlumat bloklarından ibarət paylanmış bir sistemdir. Bu bloklar, içərisində maliyyə əməliyyatları və ya digər məlumatların saxlanıldığı rəqəmsal kitabçadır. Bu texnologiyanın ən mühüm xüsusiyyəti onun mərkəzləşdirilməməsidir. Yəni, məlumatlar heç bir konkret serverdə və ya təşkilatda saxlanmır, əksinə, minlərlə fərqli kompüterdə eyni anda saxlanılır. Blokçeyn texnologiyasının iş prinsipi üç əsas mərhələdən ibarətdir:

• 1. Məlumatın yaradılması: Bir istifadəçi əməliyyat başladır (məsələn, Bitcoin göndərir).

• 2. Blokun yaradılması: Bu əməliyyat məlumatları şəbəkədəki minlərlə kompüter tərəfindən yoxlanılır və təsdiq olunur.

• 3. Blokun zəncirə əlavə olunması: Təsdiqlənmiş əməliyyat bir blok halına gətirilir və mövcud blokların zəncirinə əlavə edilir.

Bu texnologiyanın təhlükəsizliyini təmin edən əsas elementlərdən biri kriptoqrafiyadır. Blokçeyn texnologiyası vasitəsilə saxtalaşdırma riski minimuma endirilir, çünki zəncirin hər hansı bir hissəsində dəyişiklik etmək üçün şəbəkədəki bütün nüsxələr dəyişdirilməlidir ki, bu, texniki baxımdan demək olar ki, mümkün deyil. Blokçeyn texnologiyası yalnız maliyyə əməliyyatlarında deyil, həmçinin səhiyyə, logistika, təhsil və bir çox digər sahələrdə də tətbiq olunur. Məsələn, səhiyyədə xəstələrin məlumatlarının təhlükəsiz saxlanılması, logistikada tədarük zəncirinin izlənməsi və təhsildə sertifikatların doğrulanması üçün blokçeyn texnologiyasından istifadə olunur.

• 

• Bitcoin və altcoinlər

• Bitcoin kriptovalyuta anlayışının ilk nümunəsi olsa da, zaman keçdikcə digər rəqəmsal valyutalar da ortaya çıxdı və bu valyutalara ümumi olaraq altcoinlər deyilir. Bitcoin-in məqsədi rəqəmsal valyuta kimi istifadəyə yönəlmişdirsə, altcoinlər daha spesifik məqsədlər üçün yaradılıb.
  Bitcoin: Bitcoin-in əsas xüsusiyyətlərindən biri onun məhdud təchizatıdır – cəmi 21 milyon Bitcoin mövcuddur. Bu, onu ənənəvi pullardan fərqləndirən əsas xüsusiyyətdir. Hər bir Bitcoin əməliyyatı anonimdir, lakin bütün əməliyyatlar blokçeyn vasitəsilə izlənilə bilər.
  Altcoinlər: Altcoinlər Bitcoin-in çatışmazlıqlarını aradan qaldırmaq və ya fərqli funksionallıqlar təqdim etmək üçün yaradılmış valyutalardır. Ən məşhur altcoinlərdən bəziləri aşağıdakılardır:

  • 1. Ethereum (ETH): Smart müqavilələrin yaradılması üçün platforma.

  • 2. Ripple (XRP): Sürətli və ucuz beynəlxalq ödənişlər üçün nəzərdə tutulmuş valyuta.

  • 3. Litecoin (LTC): Bitcoin-in daha sürətli versiyası kimi yaradılmışdır.

  • Hazırda bazarda minlərlə altcoin mövcuddur və hər biri fərqli məqsədlərə xidmət edir.

Maliyyə bazarlarında texniki analiz, qiymətlərin tarixi hərəkətlərini öyrənərək gələcəkdə baş verə biləcək dəyişiklikləri proqnozlaşdırmaq üçün istifadə olunan üsuldur. Bu analiz, bazar iştirakçılarının davranışlarını və ümumi bazar tendensiyalarını anlamağa kömək edən alətlərdən biridir. Texniki analiz əsasən qiymət qrafiklərinə və həcm məlumatlarına əsaslanır. Burada bazarın psixologiyası və onun keçmişdəki fəaliyyət nümunələri qiymətləndirilir. Məqsəd, bazarın hazırkı vəziyyətini başa düşmək və gələcəkdə düzgün qərarlar qəbul etməkdir.

Texniki Analizin Əsas Məntiqi

Texniki analiz, "qiymət hər şeyi əks etdirir" prinsipinə əsaslanır. Bu yanaşmaya görə, bazarda baş verən hər bir hadisə – istər iqtisadi xəbərlər, istərsə də şirkətlərin maliyyə hesabatları – qiymətlərdə öz əksini tapır. Nəticədə, texniki analitiklər yalnız qiymət məlumatlarını analiz edərək nəticələr çıxarırlar. Burada əsas diqqət qiymətin necə hərəkət etdiyi və keçmişdə hansı nümunələrin müşahidə edildiyinə yönəldilir.

Texniki analiz həmçinin bazar iştirakçılarının psixologiyasını öyrənməyə əsaslanır. İnsanların davranışları çox vaxt müəyyən nümunələr üzrə təkrarlanır və bu təkrarlar bazar qrafiklərində görünür. Bu səbəbdən, keçmiş qiymət hərəkətləri gələcək hərəkətləri proqnozlaşdırmaq üçün bir əsas kimi istifadə olunur.

Texniki Analizin Aparılması Prosesi

Texniki analizin düzgün aparılması üçün bir neçə əsas mərhələdən keçmək lazımdır. İlk mərhələdə, bazar haqqında məlumatlar toplanır və bu məlumatlar təhlil olunur. Bu prosesdə bazarın keçmişdəki qiymət dəyişiklikləri, dövri tendensiyaları və bazar iştirakçılarının reaksiyaları öyrənilir. Məlumatların təhlilindən sonra bazarın cari vəziyyətinə dair nəticələr çıxarılır və potensial investisiya imkanları müəyyən edilir.

Sonrakı mərhələ keçmişdəki bazar nümunələrinin öyrənilməsidir. Burada diqqət qiymətlərin müəyyən dövrlərdə necə hərəkət etdiyinə yönəldilir. Məsələn, qiymətlərin müəyyən bir səviyyədən sonra necə reaksiya verdiyini və ya hansı istiqamətə hərəkət etdiyini müşahidə etmək mümkündür. Bu nümunələr bazarın gələcəkdə oxşar vəziyyətlərdə necə davranacağını anlamağa kömək edir.

Üçüncü mərhələ, proqnozlaşdırma və qərar qəbuletmə mərhələsidir. Bu mərhələdə analitiklər, əldə etdikləri məlumatlardan istifadə edərək, gələcək qiymət dəyişiklikləri barədə proqnozlar verir və bu proqnozlara əsasən ticarət strategiyaları qururlar. Düzgün analiz və proqnozlaşdırma uğurlu investisiya qərarlarının qəbul edilməsinə gətirib çıxarır.

Texniki Analizin Əhəmiyyəti

Texniki analiz maliyyə bazarlarında strateji qərarlar qəbul etmək üçün mühüm rol oynayır. Bu metod, bazar iştirakçılarına keçmiş məlumatlardan istifadə edərək bazarın gələcəkdə necə inkişaf edəcəyini anlamağa imkan verir. Texniki analiz, xüsusilə qısa müddətli ticarətlə məşğul olanlar üçün əvəzedilməz bir alətdir. O, sürətli qərarlar qəbul etmək və bazardakı dəyişikliklərə çevik reaksiya göstərmək üçün əsas vasitə hesab olunur.

Bununla yanaşı, texniki analiz həm də emosiyaların ticarət qərarlarına təsirini azaldır. Analitiklər yalnız real məlumatlara əsaslandığı üçün subyektiv fikirlər və emosional reaksiyalar az rol oynayır. Bu da daha obyektiv qərarların qəbul edilməsinə kömək edir.

Nəticə

Maliyyə bazarlarının texniki analizi bazarın keçmiş hərəkətləri üzərində qurulmuş obyektiv bir yanaşmadır. Bu analiz bazarın psixologiyasını anlamağa, tendensiyaları müəyyən etməyə və düzgün ticarət strategiyaları qurmağa imkan verir. Texniki analizin effektivliyi isə onu aparan şəxsin təcrübəsindən və məlumatları düzgün şərh etməsindən asılıdır. Bu səbəbdən, texniki analizi öyrənmək və onun alətlərindən istifadə etməyi bacarmaq, maliyyə bazarlarında uğur qazanmaq üçün vacib bir şərtdir.